Vrijheidsbeperking in zorg, hulpverlening en ondersteuning is een maatschappelijk controversieel thema. Het gaat over mensen in kwetsbare situaties en confronteert ons met moeilijke vraagstukken over keuzes en vrijheid. Vrijheidsbeperkende maatregelen (VBM) zijn maatregelen die de keuzevrijheid, de bewegingsvrijheid en het contact met de buitenwereld van de zorggebruiker beperken. Als iemands vrijheid beperkt wordt, kan dat een diepgaande impact hebben op de kwaliteit van leven van die persoon, zeker als het gaat om zeer ingrijpende maatregelen als afzondering of fixatie. In bepaalde situaties brengen vrijheidsbeperkende maatregelen ook risico's met zich mee voor de zorgverleners die ze toepassen, met mogelijke gevolgen voor hun welzijn.

De voorbije jaren zijn er in meerdere sectoren heel wat (beleids)initiatieven ontwikkeld rond de preventie en de toepassing van vrijheidsbeperkende maatregelen. Steeds vaker bundelen verschillende sectoren en voorzieningen hun krachten en schakelen ze tussen diverse zorgvormen, waardoor zorggebruikers in uiteenlopende omgevingen terechtkomen. Het is daarom cruciaal om te streven naar een gezamenlijk, sector overschrijdend beleid. Elke sector kan dat beleid vervolgens op maat aanpassen aan de behoeften van zorggebruikers.

De uitgangspunten van dat beleid zijn helder: we leggen de nadruk op preventie:

• door effectieve communicatie met de zorggebruiker,
• betrokkenheid,
• het waarborgen van kinderrechten, patiëntenrechten en de rechten van zorggebruikers,
• het creëren van een positief leefklimaat.

Het gebruik van vrijheidsbeperkende maatregelen moet altijd veilig en met respect voor de menselijke waardigheid te gebeuren.

Op deze pagina geven we uitleg over het beleid met betrekking tot het voorkomen en het kwalitatief toepassen van vrijheidsbeperkende maatregelen binnen het beleidsdomein Welzijn, Volksgezondheid en Gezin. Daarbij ligt de focus op (semi-)residentiële voorzieningen en settings, met bijzondere aandacht voor situaties van afzondering en fixatie.