Budgethulpverlening - schuldhulpverlening

Budgethulpverlening

Budgethulpverlening is een vorm van hulpverlening waarbij de cliënt/het gezin betalingsproblemen heeft, en/of moeilijk met geld kan omgaan of schulden heeft. Bij budgethulpverlening spitst de aangeboden hulpverlening zich toe op budgetbegeleiding en/of budgetbeheer.

Budgetbegeleiding

Budgetbegeleiding is een vorm van hulpverlening waarbij de cliënt/het gezin zelf zijn/haar budget met advies en steun van de erkende instelling voor schuldbemiddeling beheert. De cliënt/het gezin behoudt dus zelf het beheersrecht over het inkomen. Budgetbegeleiding betekent hulpverlening - louter administratieve tussenkomsten (bijvoorbeeld maandelijkse afhoudingen voor de betaling van huur,...) zijn onvoldoende om van budgetbegeleiding te spreken.

Budgetbeheer

Budgetbeheer is een vorm van hulpverlening waarbij het beheer van de gelden van de cliënt/het gezin geheel of gedeeltelijk overgelaten wordt aan de erkende instelling voor schuldbemiddeling. De inkomsten komen geheel of gedeeltelijk op een budgetbeheerrekening, die door de erkende instelling voor schuldbemiddeling wordt beheerd. Ook budgetbeheer brengt, net zoals budgetbegeleiding, hulpverlening met zich mee - louter administratieve tussenkomsten (bijvoorbeeld maandelijkse afhoudingen voor de betaling van huur,...) zijn onvoldoende om van budgetbeheer te spreken.

Schuldhulpverlening

Schuldhulpverlening omvat zowel schuldbemiddeling als collectieve schuldenregeling.

Schuldbemiddeling

We spreken van schuldbemiddeling van zodra er in het schuldendossier minstens 1 schuld van een consumentenkrediet voorkomt (bijv. achterstal terugbetaling woonlening, autolening, …).

Er is sprake van schuldbemiddeling:

  • indien de schuldbemiddelaar contact opneemt met en inlichtingen inwint bij de verschillende schuldeisers,
  • de gegrondheid of de wettelijkheid van de door de schuldenaar aangegane verbintenissen onderzoekt;
  • indien mogelijk een betalingsplan opstelt, het aan de schuldeisers voorlegt en erover onderhandelt, het plan uitvoert en het verloop ervan nagaat.

Ook de verstrekte dienstverlening met het oog op de betwisting van een schuld ten aanzien van de schuldeiser, zoals bijvoorbeeld het opwerpen van een verjaring, valt onder het begrip ‘schuldbemiddeling’.

Collectieve schuldenregeling

Collectieve schuldenregeling is een gerechtelijke procedure voor structurele schuldproblemen. Het doel is om in de mate van het mogelijke de schulden af te betalen waarbij de cliënt/het gezin tijdens die afbetalingsperiode toch nog menswaardig kan leven. Een collectieve schuldenregeling dient te worden aangevraagd met een verzoekschrift bij de arbeidsrechtbank. Eénmaal toegelaten tot de collectieve schuldenregeling, stelt de rechter een schuldbemiddelaar aan. Deze probeert in eerste instantie tot een minnelijke aanzuiveringsregeling te komen. Wanneer hij/zij hier niet in slaagt, zal de rechter een gerechtelijke aanzuiveringsregeling of een totale kwijtschelding van schulden opleggen.

Degene die toegelaten is tot een collectieve schuldenregeling, ontvangt niet meer zelf zijn/haar inkomsten. De inkomsten worden door de schuldbemiddelaar ontvangen, die in de mate van het mogelijke zorgt voor de afbetaling van de schulden. Een gedeelte van het gezinsinkomen, het zogenaamde leefgeld, wordt ter beschikking gesteld van de cliënt/het gezin om dagelijkse behoeften, zoals voeding, huur, vaste kosten... mee te betalen.

Zowel de erkende instellingen voor schuldbemiddeling (OCMW’s, CAW’s en OCMW-verenigingen) als andere actoren (in de praktijk voornamelijk advocaten) kunnen als schuldbemiddelaar binnen een procedure collectieve schuldenregeling worden aangesteld.

> Lees ook de brochure 'collectieve schuldenregeling', opgemaakt door de 11 regionale samenwerkingsverbanden 'BudgetInZicht'. 

Cijfers

Heel wat gezinnen worden geconfronteerd met overmatige schuldenlast. Enkele cijfers uit het statistisch jaarverslag 2019 van de Centrale voor kredieten aan particulieren illustreren dit.

Achterstallige kredietovereenkomsten

  • Het aantal openstaande betalingsachterstanden neemt voor het derde opeenvolgende jaar af. Eind 2019 staan er 488.781 wanbetalingen geregistreerd, hetgeen overeenkomt met een daling van 6,3% tegenover 2018. Deze positieve evolutie doet zich voor bij de verkopen op afbetaling (-1,7%) en de kredietopeningen (-11,5%). Bij de leningen op afbetaling (+1%) en de hypothecaire kredieten (+0,5%) is er een lichte toename. 
  • Het aantal kredietnemers met een openstaande betalingsachterstand op het einde van 2019 neemt af met 5,1% tot 336.691 personen (3,4% van de bevolking). De meeste mensen hebben 1 of 2 betalingsachterstanden, maar bijna een derde daarvan heeft daarnaast nog 1 of meerdere lopende kredieten die wel correct worden afbetaald.
  • In 2019 werden 134.610 nieuwe betalingsachterstanden in de Centrale geregistreerd. Voor 125.852 kredieten (+1,8% in vergelijking met 2018) was het de eerste keer dat er een wanbetaling werd gemeld. De toename doet zich voor bij de hypothecaire kredieten (+3,3%), de leningen op afbetaling (+16,3%) en de verkopen op afbetaling (+94,7%). Terwijl er een daling is bij de kredietopeningen (-14,4%). Deze evoluties vallen vaak op doorheen de jaren. 
  • In 2019 werden 122.148 kredietnemers met een nieuwe betalingsachterstand geregistreerd (15,9% van de bevolking).
  • Personen die geconfronteerd worden met overmatige schuldenlast of ernstige financiële moeilijkheden kunnen beroep doen op de procedure van collectieve schuldenregeling. In dat kader werd de Centrale voor kredieten aan particulieren er door de wetgever mee belast bepaalde gegevens met betrekking tot deze regelingen te centraliseren. In 2019 werden 12.399 nieuwe aanvragen van personen die beroep deden op collectieve schuldenregeling door de rechtbanken toelaatbaar verklaard (-0,5% in vergelijking met 2018). Einde 2019 staan in de Centrale 83.374 lopende procedures geregistreerd (-6,4%), waarvoor in 56,5% van de gevallen ook een minnelijke of gerechtelijke aanzuiveringsregeling werd gemeld. In de andere dossiers deden de rechtbanken en schuldbemiddelaars nog geen melding dat er een aanzuiveringsregeling werd bereikt.

    Er bestaat een duidelijk verband tussen het aantal achterstallige kredieten van de kredietnemer en de mate waarin hij/zij een beroep doet op collectieve schuldenregeling: dit percentage loopt op tot 40,5% bij kredietnemers met 5 of meer betalingsachterstanden. Meer dan de helft van de kredietnemers doet (nog) geen beroep op collectieve schuldenregeling, ook al kennen zij zeer zware problemen om hun kredieten terug te betalen.

Meer gedetailleerde informatie vindt u terug in het statistisch verslag 2019 van de Centrale voor Kredieten aan Particulieren van de Nationale Bank van België. De meest recente en meer uitgebreide cijfers zijn eveneens terug te vinden op de website van de kredietcentrale.

Schuldhulpverleners ervaren deze problematiek dagelijks. Schuldenlast is heel belastend voor de betrokken gezinnen en heeft een impact op de hele levenssituatie van de mensen. De weg terug naar een schuldenvrij leven is vaak een complexe, moeizame weg die veel inspanning vraagt zowel van de gezinnen als van de hulpverleners.

Instellingen voor schuldbemiddeling

Een OCMW, een OCMW-vereniging of een CAW kan erkend worden als instelling voor schuldbemiddeling. Zij helpen mensen met financiële problemen om hun budget te beheren en kunnen bemiddelen bij schuldeisers. Er waren tot eind 2018 in totaal 321 erkende instellingen voor schuldbemiddeling in Vlaanderen (306 OCMW’s, 4 OCMW-verenigingen en 11 Centra Algemeen Welzijnswerk). Vijfiten OCMW's waren betrokken in een vrijwillige fusie van gemeenten. Met ingang van 1 januari 2019 werken zij verder als erkende instelling voor schuldbemiddeling vanuit het OCMW van hun fusiegemeente: Aalter, Deinze, Kruisem, Lievegem, Oudsbergen, Pelt en Puurs-Sint-Amands. Sinds begin 2019 zijn er 313 erkende instellingen voor schuldbemiddeling: 298 OCMW’ s, 4 OCMW-verenigingen en 11 Centra voor Algemeen Welzijnswerk.

De meest recente cijfers waarover we momenteel beschikken zijn deze van 2019. In 2019 waren er in heel Vlaanderen 56.175 gezinnen in begeleiding bij de erkende instellingen voor schuldbemiddeling. In 2019 werden er in totaal 81.643 hulpverleningsmodules ingezet.  In dalende volgorde:

  • budgetbeheer (35.613 of 43,61%)
  • schuldbemiddeling (31.453 of 38,53%)
  • collectieve schuldenregeling (3.453 of 4,22%).

Iedereen kan terecht komen bij een instelling voor schuldbemiddeling, maar bepaalde groepen blijken wel extra kwetsbaar voor de schuldenproblematiek. Het gaat onder meer om alleenstaanden en eenoudergezinnen, huurders, laaggeschoolden, werklozen…

De top 3 qua soorten schulden waarmee mensen terecht kwamen bij een instelling voor schuldbemiddeling zijn:

  1. Huisvestingskosten 54,3%
  2. Energieschulden (47,92%)
  3. Kredietschulden  (26,84%).

De meest actuele cijfers rond de hulp- en dienstverlening van de erkende instellingen voor schuldbemiddeling zijn terug te vinden op de website van het Steunpunt Mens en Samenleving (SAM).

Heeft u hulp nodig, contacteer dan een instelling voor schuldbemiddeling in uw buurt.

Steunpunt Mens en Samenleving (SAM vzw)

Steunpunt Mens en Samenleving (SAM vzw) bundelt vanaf 1/1/2018 vijf bestaande steunpunten uit de sociale sector, nl. Samenlevingsopbouw Vlaanderen, Steunpunt Algemeen Welzijnswerk, Steunpunt Expertisenetwerken, Steunpunt Jeugdhulp en het Vlaams Centrum Schuldenlast. Binnen deze nieuwe koepelvzw vinden zowel de sectorale als de intersectorale werkingen een plaats. Door de vijf steunpunten te laten samensmelten willen we komen tot een meer integrale aanpak. De fusie past ook in de filosofie om de schotten in het welzijnsveld weg te werken.

Bedoeling is dat het gecentraliseerde steunpunt het hele werkveld kan ondersteunen, bijvoorbeeld in het opbouwen van expertise of in het ontwikkelen van nieuwe praktijken en methodieken. Het thema schuldenlast en schuldhulpverlening komt hierin ook aan bod, en SAM vzw vervult m.b.t. dit thema de volgende opdrachten:

  • bouwt expertise op rond de preventie en remediëring van schuldenproblemen;
  • verwerkt de basis- en de uitgebreide registratie van cijfergegevens over gezinnen in schuldenlast;
  • biedt permanente vorming en inhoudelijke ondersteuning aan personen die aan schuldbemiddeling doen;
  • ondersteunt de kwaliteitsbevordering bij de erkende instellingen voor schuldbemiddeling;
  • zorgt voor efficiënte en effectieve informatieverstrekking rond schuldbemiddeling;
  • formuleert beleidsaanbevelingen rond schuldenlast en doet hiervoor een beroep op een werkgroep die zij aanstuurt en die samengesteld is uit een groep experten;
  • onderhoudt contacten met analoge centra in binnen- en buitenland;
  • organiseert de gespecialiseerde opleiding schuldbemiddeling (basisopleiding en thematische verdiepende opleiding rond specifieke maatschappelijke, juridische, financiële, methodische of deontologische aspecten van schuldbemiddeling.

Subsidiëring van samenwerkingsverbanden schuldhulpverlening

Op initiatief van de minister van Welzijn, Volksgezondheid en Gezin subsidieert de Vlaamse overheid 11 samenwerkingsverbanden schuldhulpverlening. Zo wordt schuldhulpverlening en preventie van schuldenlast gesubsidieerd in heel Vlaanderen en Brussel. Dit gebeurde projectmatig vanaf 2010 tot en met 2013, terwijl de stakeholders (VCS, VVSG, SOM, Vlaams Netwerk armoedebestrijding) samen met het kabinet WVG en de administratie werkten aan een passend decreet en uitvoeringsbesluit om reguliere subsidiëring mogelijk te maken.

Omdat deze projecten positief werden geëvalueerd, werd ervoor gekozen om de samenwerkingsverbanden regulier te subsidiëren vanaf 2014 op basis van het besluit van de Vlaamse regering van 31/1/2014.

Elk samenwerkingsverband bestaat uit een netwerk van erkende instellingen voor schuldbemiddeling dat in het werkgebied werkt aan het voorkomen en terugdringen van schuldenlast. Het samenwerkingsverband kan enkel gesubsidieerd worden als de volgende actoren er deel van uitmaken: alle OCMW’s, het CAW dat erkend is krachtens het decreet betreffende het algemeen welzijnswerk en alle verenigingen waar armen het woord nemen.

Elk samenwerkingsverband werkt aan twee doelstellingen:

  1. Preventie-initiatieven nemen en nazorg voorzien om (herval in) schuldenlast te voorkomen.
  2. Initiatieven nemen ter ondersteuning van een toegankelijke, cliëntgerichte en integrale budget- en schuldhulpverlening, om mensen in staat te stellen om zelf verantwoordelijkheid te (leren) dragen voor hun eigen duurzaam budgetmanagement.

Het Centrum voor Algemeen Welzijnswerk dat deel uitmaakt van het samenwerkingsverband neemt nu het budgethouderschap op. Indien het CAW dit niet zou doen, dan duidt de stuurgroep van het samenwerkingsverband een andere organisatie met rechtspersoonlijkheid aan om de rol van budgethouder op te nemen.

De beslissingen worden genomen in de stuurgroep van het samenwerkingsverband, waarin alle partnerorganisaties vertegenwoordigd zijn.

Deze samenwerkingsverbanden schuldhulpverlening overleggen regelmatig om hun werking af te stemmen en gezamenlijke initiatieven uit te werken, zoals bijvoorbeeld in het kader van de Dag zonder Krediet. Zij noemen zichzelf vaak de BIZ-ers, BudgetInZicht. Wilt u meer weten over hun werking? Dan kan u terecht op de website van BIZ.

De samenwerkingsverbanden werken aan de hand van een door de minister goedgekeurd beleidsplan (nu voor de periode 2021-2025) en concretiseren hun werking in goedgekeurde jaarplannen. 

Wat doen wij rond schuldbemiddeling?

De afdeling Beleidscoördinatie evalueert de werking van de samenwerkingsverbanden schuldhulpverlening, bezorgt een advies en voorstel van beslissing aan de minister en staat in voor de subsidiëring. Wij overleggen regelmatig met de sector.

Wij erkennen de erkende instellingen voor schuldbemiddeling (ISB) en volgen de werking op via de jaarverslagen en via contacten. Momenteel zijn er 313 erkende instellingen voor schuldbemiddeling (4 Ocmw-verenigingen, 11 Centra voor Algemeen Welzijnswerk en 298 OCMW’s).

Wij volgen de inspecties bij erkende ISB’s op en ook de voortgang van de remediëring van eventuele werkpunten bij een ISB. Wij helpen de departementale klachtenbehandelaar die tweedelijnsklachten behandelt, indien een klacht niet kon opgelost worden vanuit een rechtstreeks overleg tussen een burger met klachten en een erkende instelling voor schuldbemiddeling.

Tweedelijnsklachten komen tot nu toe weinig voor, maar zijn telkens een aanleiding om constructief te werken aan kwaliteitsverbetering van de schuldhulpverlening en schuldbemiddeling. We volgen de evolutie in het plan van aanpak op die de instelling voor schuldbemiddeling uitvoert op weg naar een oplossing voor de betrokken burger en het vinden van structurele oplossingen die nieuwe problemen helpen voorkomen.

Onze afdeling doet geen schuldhulpverlening, maar wanneer een burger een hulpvraag stelt, wordt er verwezen naar de erkende instelling voor schuldbemiddeling in zijn/haar buurt, waar mensen gratis geholpen worden. U kan de gegevens van al deze diensten en de basisinformatie opzoeken op de website www.eerstehulpbijschulden.be.

Wanneer dit nuttig is, wordt er vanuit de afdeling Beleidscoördinatie overlegd of afgestemd met andere diensten:

  • met de federale organisatie FSMA (Autoriteit voor Financiële diensten en Markten): De FSMA streeft naar een eerlijke en correcte behandeling van de financiële consumenten en bevordert correcte financiële dienstverlening. Meer informatie over FSMA >>.
  • de FOD Economie voor informatie rond financiële thema’s en schuldenlast
  • voor vragen met betrekking tot de collectieve schuldenregeling met de FOD Justitie
  • ...

Contact

Afdeling Beleidscoördinatie
T 02 553 33 30
E-mail

Postadres: 
Koning Albert II-laan 15 bus 495
1210 Brussel